Liefde, liefde…

Overweging op zondag 7 mei 2024 door Ineke Lamers

Bij:  1 Johannes 7, 7-21 en Johannes 15, 9-17

‘Blijf in mij, dan blijf ik in jullie’. Dat hoorden we vorige week. Het beeld daarbij was dat van de wijnstok en de ranken, van de wijnstok en de wijnbouwer. Bij een wijnstok stel ik me de sapstroom voor die er doorheen stroomt en voedingsstoffen aanvoert en afvalstoffen afvoert. Het is zo’n mooi beeld van de onderlinge verbinding van de ENE in haar drie gedaanten met de wereld, de mensen.

Liefde die van God uitgaat en naar God terugkeert

Waaruit bestaat de sapstroom van wortels naar wijnstok en ranken en weer terug? Liefde die van God uitgaat en naar God terugkeert. Liefde die zichtbaar is geworden in Jezus. Liefde die wij mogen ontvangen en moeten doorgeven. Dat lijkt me te zijn wat we vandaag horen in het Johannesevangelie en in de eerste brief van Johannes.

Agapé

Liefde… in het Grieks zijn er meerdere woorden voor liefde die allemaal een ander aspect ervan belichten: philia, eros, agapè zijn misschien wel bekend. Philia is de liefde zoals je die in vriendschappen beleeft. Eros betrekt nadrukkelijk het lichamelijke bij de liefde, de aantrekkingskracht en ook de levenslust. Agapè is de liefde die alles en iedereen omvatten wil, die zichzelf soms opoffert daarvoor, die verder kijkt, die uit is op sjaloom.

In onze lezingen van vandaag wordt alleen gebruik gemaakt van het woord agapè voor liefde en vervoegingen en afgeleide woorden van het werkwoord agapaoo voor liefhebben. En nogal vaak: negen keer in de negen verzen van het Johannesevangelie en maar liefst achtentwintig keer in de vijftien verzen uit de eerste brief van Johannes. Agapè: de liefde die alles en iedereen voeden wil, die het welzijn van een groter geheel voor ogen heeft. Het Hebreeuwse equivalent van agapè, de voorloper ervan beter gezegd, is chesed: trouw, belangeloze dienst vanuit verbondenheid, genegenheid, gunst. Het is primair de liefde van de ENE die chesed genoemd wordt en die mogelijkheidsvoorwaarde is voor de liefde van mensen voor de ENE en voor elkaar.

Het gaat hier dus niet om liefde die voornamelijk op aantrekkingskracht gebaseerd is, die afhankelijk is van omstandigheden, die voorbij kan gaan. De liefde van God voor mensen is radicaal belangeloos. Van ons wordt gevraagd ook zo lief te hebben: elkaar en God. En daarmee wordt ons ook de hoop gegeven dat er zo ook van ons gehouden wordt: belangeloos, om niet, zonder oordeel.

Geliefden

Mij lijkt dat die liefde ook aan den lijve ervaren mag worden, een erotisch – in de zin van levenslustig – element mag hebben. Het viel me op dat ónze vertaling van de eerste brief van Johannes tot twee keer toe het Griekse woord agapètoi niet vertaalt met ‘geliefden’ (want dat staat er) maar met ‘geliefde broeders en zusters’. Jammer dat zo de intensiteit van de liefde afgezwakt wordt, keurig gemaakt wordt. Het is toch echt anders om ‘zuster’ genoemd te worden dan ‘geliefde’. Bij ‘geliefde’ gebeurt er wat in mij.

De leerlingen die de afscheidstoespraak van Jezus horen in het Johannesevangelie hebben geluk: zij worden wel als zodanig aangesproken. ‘Ik heb jullie liefgehad’ (twee keer), ‘Jullie zijn mijn vrienden’ (twee keer). Daarmee gaat overigens meteen een opdracht gepaard: ‘Ga op weg en draag vrucht.’ Dat wil zeggen: ‘Verspreid die liefde en vriendschap in de wereld! Wanneer je het allemaal voor jezelf houdt, voor je kleine bekende kring, dan redden we elkaar niet, dan werken we niet mee met het reddend handelen van God in deze wereld.’

Durven vertrouwen

Wat betreft onze eigen ervaringen met liefde van allerlei soort in ons leven… Hopelijk is het veel. Maar het is denkbaar dat we ook bij tijd en wijle moeite hebben of hadden om liefde in haar verschillende varianten te onderscheiden van schijngestalten van liefde. Hoe herken je liefde wanneer je die niet kreeg, of maar af en toe, of alleen onder voorwaarden? Hoe herken je liefde wanneer je vaak gekwetst bent in vertrouwen en liefde? Zoveel mensen ontmoet ik in mijn werk – want daar mag het over deze dingen gaan – die ervan overtuigd zijn geraakt dat zij de onvoorwaardelijke liefde van anderen niet waard zijn. En daarmee zijn ze niets waard, gunnen ze zichzelf soms niet eens een beter leven. En ze hebben vaak alle reden om zo te denken en te voelen.

Wat een waagstuk kan het zijn om te vertrouwen dat de bron van het leven ook voor jou aanwezig wil zijn. Wat een waagstuk kan het zijn om mensen te vertrouwen. Wat kunnen we daar eindeloos over prakkezeren en twijfelen en redeneren.

Zoals zo vaak zegt de dichter het beter, Babs Gons bijvoorbeeld die je laat vóelen wat er gebeurt als je geloven durft in de liefde…

het is soms het beste
om de mensen die van je houden
te geloven op hun woord

als ze je vertellen dat je mooi
bent zoals je bent
de woorden te laten landen
als zachte parachutes
op je hart

als ze vertellen dat je goed
bent zoals je bent
de woorden
je harde vel te laten masseren

als ze je vertellen dat ze dol
op je zijn
de woorden in je knieholtes te stoppen
en bij elke stap te laten weerklinken

laat hun woorden je tong weken
je muren afbreken
je vuisten verslappen
laat hun liefdevolle blikken
laat hun warme armen
laat hun glimlachen
precies dat zijn

het is soms het beste
de mensen die van je houden
te geloven op hun woord

Dat wij dát durven. Dat wij dat mogen ervaren. Amen.