Navolging en vertrouwen

Overweging op zondag 29 oktober 2023
door Ineke Lamers

Bij: Matteüs 5, 1-12 en Openbaring 7, 2-4.9-17

Vandaag staan in de liturgie Allerheiligen en Allerzielen centraal. Allerheiligen en Allerzielen oftewel: álle heiligen en álle zielen. Het gaat dus niet alleen om de heilig- en zaligverklaarden maar de gewone alledaagse heiligen, en alle mensen die ons in dit leven zijn voorgegaan en waarvan wij hopen dat zij niet verloren gegaan zijn in de dood.

Er gaat tegenwoordig veel aandacht naar Allerzielen, ook in geseculariseerde vorm. Denk maar aan initiatieven als Allerzielen alom. Niet vreemd dat dit gebleven is, want waar mensen sterven, is er behoefte aan gedenken. Het Brabants Dagblad had gisteren een complete bijlage onder de titel ‘uitvaart’.

Maar Allerheiligen en Allerzielen hangen sterk samen want ze hebben te doen met onze gelovige traditie. In de begintijd van het christelijk geloof werd er al stilgestaan bij de gestorven geloofsgenoten. En in de tijd van de christenvervolgingen, waar getuigen van je geloof soms levensgevaarlijk was, werden al martelaren herdacht. In het gedenken van wie ons in zoekend en tastend geloof voorgingen mogen we weten dat ook wij deel uitmaken van een onafzienbare menigte. De wolk van getuigen van Gods liefde die in deze wereld gekomen is: die wolk verbindt hemel en aarde, die omvat alle zielen en alle heiligen.

Sterven omwille van je geloof

Die heiligen, wat zijn dat voor mensen? In de bijbel, met name in het Tweede Testament, wordt er al gesproken over martelaren: geloofsgetuigen die omwille van hun geloof gestorven zijn. In de vroege kerk is er een tendens om sterven omwille van je geloof op een voetstuk te zetten: zo kom je het dichtst bij Jezus zelf die gestorven is als uiterste consequentie van zijn goddelijke opdracht, misschien zelfs wel moest sterven om die opdracht te vervullen. Vandaar dat martelarenverhalen een functie hebben en niet altijd veel historische basis. Martelaarschap, opoffering tot de dood erop volgt: het wordt onderdeel van de identiteit van christenen. De steniging van diaken Stefanus wordt al in het boek Handelingen verteld. Hij is de eerste martelaar. Zijn gedenkdag is op tweede Kerstdag. Dat vond ik als kind onbegrijpelijk.

Heiligenverhalen

Er zijn talloze verhalen over heiligen die door verminking, marteling, verkrachting, moord om het leven gebracht worden. Een vrij recente is Maria Goretti, in 1902 als elfjarige gestorven na een verkrachting, in 1947 heilig verklaard. Ik zat op een katholieke meisjesschool die zo heette. Nooit is ons toen verteld wat haar zo heilig maakte. Het zal wel iets te maken hebben gehad met kiezen tussen haar maagdelijkheid en haar leven… Heiligen werden en worden ook voor politieke en normatieve doeleinden ingezet. Het is goed om een realist te zijn in deze dingen.

Maar wat laten ons die bekende heiligen zien? De inspiratie in veel van hun levens zit hem vaak in de draai die iemand maakt: een mens kiest voor een onverwachte, vaak zelfs ongewenste weg, omwille van het koninkrijk van God. De zoon van een koopman kiest de weg van de radicale armoede (Franciscus van Assisi), een moeder en weduwe confronteert onbevreesd kerkelijke machthebbers ver weg met haar standpunten (Birgitta van Zweden), een soldaat kiest de weg van de vrede (Martinus van Tours), een jonge vrouw is niet alleen een mystica maar ook actief in de wereldse en kerkelijke politiek van haar dagen (Catharina van Siena).

Alledaagse heiligen

Zelf heb ik eerlijk gezegd meestal meer met gewone, alledaagse heiligen, mensen die ik ook kan tegenkomen. Het gevaar dreigt namelijk dat navolging groots en meeslepend moet zijn met vooral veel pijn en ander lijden, en dat hierbij het alledaagse kleine goede over het hoofd gezien wordt.

Denk eens aan Gerrit Poels, stichter van Huize Poels (voorloper van allerlei welzijnswerk hier in Tilburg) en broodpater geworden. Marie: een van de vrijwilligers op mijn vorige werk, altijd bereid om zich werkelijk belangeloos in te zetten voor cliënten in de langdurige psychiatrie. Jan: tot aan zijn dood dankbaar voor het goede in zijn leven, met een grenzeloos Godsvertrouwen, ook al was hij het grootste deel van zijn leven aangewezen op wonen in de psychiatrie. Zo was hij een inspiratiebron voor zijn broers en zussen. Denk eens aan Michelle van Tongerloo, een Rotterdamse straatdokter en huisarts die zich inzet voor fatsoenlijke hulp en zorg aan dak- en thuislozen.

Vandaar de uitnodiging afgelopen week via de Nieuwsbrief om een foto mee te brengen van iemand die voor jou een alledaagse heilige is.

Inspirerende voorbeelden

Alledaagse heiligen zijn inspirerend omdat we ze kennen, omdat ze menselijk zijn, juist niet volmaakt, en daarnaast ook barmhartig, moedig, bereid iets op te offeren voor een ander. Ze zijn trouwens niet per se lief en aardig en gemakkelijk in de omgang. Het kunnen ook drammers zijn, irritante types, omdat er een drang naar het goede in hen is. Omdat ook zij de strijd leveren tussen kiezen voor de brede of de smalle weg.

Als we echt gehoor geven aan de woorden van Jezus die Matteüs ons vandaag laat horen, dan lopen we allemaal een reële kans, een reëel gevaar misschien, om een beetje geheiligd te worden. Nederig zijn, kunnen treuren, zachtmoedig zijn, verlangen naar recht en gerechtigheid, barmhartig zijn, vrede stichten, zuiver van hart zijn, vervolgd worden omwille van gerechtigheid: bij tijd en wijle zijn we tot iets daarvan in staat. Misschien niet altijd en overal. Maar toch… ook in momenten kun je iets zichtbaar maken van het koninkrijk van de hemel. En dan gebeurt er iets: God zelf, dé Heilige, toont zich in deze wereld.

Amen.