5 = 10, 2 = 4, 1 = 1

Overweging op zondag 12 november 2023
door Jan Glorius

Bij: Jesaja 48, 17-21 en Matteüs 25,14-30

Er klopt iets niet. Tenminste, bij mij wringt er iets als ik het verhaal over die talenten lees. Een man gaat op reis en vertrouwd zijn geld – of waarschijnlijk een gedeelte daarvan – toe aan zijn dienaren. Eén talent, zo las ik, was in die tijd ongeveer 6000 daglonen waard. Een enorm bedrag. De twee personen die van het geld méér geld maken, worden geprezen en rijkelijk beloond met ‘een feestmaal van je heer’. Dat is toch de hemel?

Die ene, die niets met het geld doet, maar wel alles eerlijk teruggeeft wordt gestraft in ‘de uiterste duisternis waar men jammert en knarsetandt’. Dat is toch de hel? Is het echt zo erg?

Geld maken met geld

Vertaal het naar onze tijd: stel één talent is 100.000 euro waard. Vijf talenten die de dienaar krijgt, zijn dus een half miljoen. In relatief korte tijd – de tijd die zijn baas nodig heeft om een lange reis te maken – maakt de dienaar er een miljoen van. De andere dienaar weet in dezelfde tijd van twee ton, vier ton te maken. Wat misschien nóg moeilijk is, want met geld kun je geld maken en met veel geld kun je véél méér geld maken, in die zin had de man met de vijf talenten het makkelijker.

Hoe dat kan? Ik ben geen econoom en ik heb geen verstand van investeren, speculeren en daytraden. Maar ik weet wel dat er tegenwoordig beurshandelaren zijn die in één dag veel méér dan een miljoen verdienen…of verliezen. Mijn moeder zei altijd: ‘als iemand in korte tijd heel veel geld verdient dan gaat dat altijd ten koste van anderen, die hard voor hen moeten werken en te weinig uitbetaald krijgen.’ Ze zou weleens gelijk kunnen hebben! Mijn ouders stemden overigens altijd braaf op de KVP of later het CDA. Niks geen rooie rakkers, hoor! Maar ze hadden een sterk christelijk gevoel voor rechtvaardigheid. De heer uit het verhaal zegt het zelf en geeft mijn moeder gelijk: ‘Ik maai waar ik niet heb gezaaid en ik oogst waar ik niet heb gepland’.

En die ene dienaar met dat ene talent, zeg maar dat ene ton, wil niet meedoen met dit spel van speculeren en grof geld verdienen ten koste van anderen! Hij doet niks met zijn geld en net als de moslims veel later na hem, wijst hij zelfs het verkrijgen van rente radicaal af. Hij geeft al het geld terug. En hij kan naar de hel lopen! Er klopt iets niet…

Je talenten benutten

Laten we het verhaal dus op een andere manier lezen! Want ik hoor jullie al denken: Jan, dit verhaal gaat niet over geld, maar over iets anders,
namelijk over de bijzondere vermogens, het hoogstpersoonlijke kunnen dat God aan ieder mens heeft geschonken, zeg maar: je talenten!

Inderdaad: ieder mens heeft talenten, daar ben ik van overtuigd. De een kan goed leren, studeren en nadenken, de ander is in staat om buitengewone fysieke dingen te doen, als acrobaat of sporter, weer een ander is creatief op het gebied van beeldende kunst, muziek, dans, design of is gewoon een uitstekende timmerman of politieagente.

Sommige mensen hebben buitengewoon véél talent, zeg maar twee keer zo veel als anderen. Een paar enkelingen hebben zelfs vijf keer zoveel talent als gemiddeld. Denk aan Einstein, of aan Picasso of Johan Cruijf. Hun vijfvoudige talent wordt méér dan verdubbeld omdat anderen geïnspireerd worden
door de nieuwe inzichten die zij hebben opengebroken, op het gebied van wetenschap, cultuur of sport. Decennia lang – of nog langer – borduren anderen voort op hun kunnen denken en doen.

Maar wat niet klopt is dat zij ‘maaien zonder gezaaid te hebben en oogsten zonder gepland te hebben’. Integendeel! Wetenschappers als Marie Curie en Rosalind Franklin hebben veel moeten studeren, lezen, rekenen, nadenken. Kunstenaars als Louise Bourgoise en Marlene Dumas hebben zichzelf binnenstebuiten moeten keren, technieken en beelden moeten vinden om zichzelf uit te drukken. En sporters als Irene Wüst en Ranomi Kromowidjojo
werden geen kampioen zonder keihard trainen en zonder zichzelf allerlei genoegens te ontzeggen.

En dan die persoon met dat ene talent dat onder de grond blijft liggen!? Wiens schuld is dat? Kinderen mét buitengewoon talent die geboren worden in favela’s, krottenwijken of achterstandsbuurten, krijgen nauwelijks de kans hun talent te ontdekken, laat staan te ontwikkelen. Voor hen zijn er geen uitdagingen, niemand die hen stimuleert te gaan lezen, leren en studeren. Hun talent blijft onbenut, daar kunnen meestal ze zelf niets aan doen. Het is om te jammeren en te tandenknarsen. Moeten zij daarom maar naar de uiterste duisternis verbannen worden? Ik dacht het niet!

Het talent om lief te hebben

Ik denk dat het nodig is om de parabel nog een derde keer te lezen. Neem voor de talenten het vermogen om anderen lief te hebben, het vermogen om je belangeloos en spontaan in te zetten voor een ander, uit solidariteit, uit bewogenheid of gewoon omdat je mens bent. Het talent om lief te hebben verdubbelt zich zonder enige moeite! Zonder te zaaien en zonder te planten: vijf wordt tien, twee wordt vier… het gaat vanzelf! Maar als je dat ene talent om anderen lief te hebben níet benut, er niets mee doet, als je het begraaft ergens diep in je zelf, dan leidt dat enkel tot duisternis en treurigheid voor je omgeving en voor jezelf.

Ik zei het al in mijn inleiding: ik ga kort door de bocht en alles wat ik zojuist zei ligt veel genuanceerder dan ik het heb voorgesteld. Natuurlijk is niet iedereen in de Financiële markt een criminele graaier: je kunt ook naar eer en geweten heel goede dingen doen met je geld. Er zijn genoeg jongens en meiden uit de achterstandswijken die wél gaan studeren of het gemaakt hebben in de sport, in muziek of dans. Net zo goed als er getalenteerde jongeren zijn die met hun vingers in de neus het VWO halen en vervolgens een ’tussenjaar’nemen om een beetje te feesten, te blowen en te gamen. Een tussenjaar dat vervolgens tot ver na hun 30^e duurt…

En er valt exegetisch vast ook wel wat op mijn verhaal aan te merken, want misschien moet je een parabel helemaal niet zo letterlijk lezen…

Dat mag dan allemaal zo zijn, maar dat van die liefde klopt echt wel!

Dat weet ik zeker.