Gestorven graan wordt brood

Overweging op zondag 17 maart 2024
door Simone Snakenborg

Bij: Jeremia 31,31-34 en Johannes 12,20-33

Beluister hier het gelijknamige lied van pater Marcel Weemaes

De verandering van het klimaat maakt dat wij anders zullen gaan eten. Het Nederlandse graan is niet bestand tegen de grote hitte en droogte waarmee we te maken gaan krijgen. Ik weet het, we kunnen ons het nu niet voorstellen. Maar het is wel de toekomst. Wetenschappers onderzoeken daarom nieuwe gewassen die het wel kunnen uithouden in ons nieuwe klimaat. Hun oog is gevallen op het hippe zaadje uit Zuid-Amerika: quinoa en de broodboom uit Nieuw-Guinea. Die laatste kan tot 30 meter hoog worden en brengt vruchten voort ter grootte van een voetbal.

Brood. Het is het basisvoedsel van de mensheid. Geef het volk brood en spelen en ze zijn tevreden; sarcastische uitspraak van Romeins schrijver Juvenalis, een eeuw voor Christus. En niet te vergeten Jezus zelf deelde brood en wijn met zijn leerlingen: voedsel voor het leven.

Uitgerekend brood wordt het symbool van Jezus’ dood. We maken een sprongetje in de tijd. Jezus is zojuist feestelijk binnengehaald op een jonge ezel in het drukke Jeruzalem, we vieren het volgende week als Palmzondag. Een paar Grieken klimmen de berg op en vragen of ze Jezus mogen zien. Niet de Joden, maar Grieken, de kosmopolieten van die tijd.

Niet feestelijk

Maar Jezus voelt zich niet feestelijk. Hij kijkt uit op het dal van wat komen gaat. Hij weet natuurlijk dat hij wordt bekritiseerd door de Hogepriesters en Schriftgeleerden. Hij weet of vermoedt ook dat zijn uitspraken en gedrag heftige consequenties kan hebben … Of hij voorziet het, zoals mensen met de dood voor ogen heel vaak op één of andere manier weten en aanvoelen dat hun aardse bestaan ten einde komt.

Jezus wil die nieuwsgierige Grieken niet onder ogen komen, maar zegt tegen zijn leerlingen iets over wat hem bezig houdt: zijn naderende dood.

Als de graankorrel niet valt in de aarde en sterft dan blijft hij alléén; maar als hij sterft, draagt hij overvloedig vrucht.

De mensenzoon als graankorrel, met leven in zich dat hij alleen kan voortbrengen als hij zichzelf in de aarde plant en uiteen splijt.

Kiem gevat

Het symbool van de stervende graankorrel heeft in de bijbel kiem gevat als beschrijving van de dood en wedergeboorte van Jezus. Zij eigen dood die leven geeft aan anderen. Letterlijk een levensgroot offer.

Kunnen we het ons voorstellen? Stel je voor: we moeten iets opgeven voor een ander wat voor ons heel waardevol is? En dan mag ook best ietsje minder zijn dan ons leven. Stel je voor: voor de ander verbreken we onze relatie, verlaten we ons huis of geven we ons vaste inkomen op. Er zijn mensen die het kunnen. Maar zegt dan niet alles in ons keihard ‘Nee!’? Want we hechten aan ons leven en wat we hebben bereikt!

Zo ook Jezus. Hij heeft zijn leven lief en vraagt zijn Vader: ‘Laat dit aan mij voorbijgaan, redt mij dit uur!’ Maar Johannes laat hem ook zeggen: Wie zijn leven liefheeft, verliest het.’ Voor dit uur van loslaten is Jezus gekomen. Om omhoog geheven te worden van de aarde.

Met deze boodschap kunnen de leerlingen naar de Grieken toe. Maar of die er wat van snappen? Ik vraag het me af.

Aards en spiritueel

Jezus’ uitspraken over de dood fascineren mij. Aan de ene kant beschrijft hij de aardse dimensie van zijn overlijden, en aan de andere kant de spirituele.

Puur aards is dat zijn lichaam begraven gaat worden. Niet letterlijk in de aarde, want dan hebben de wilde dieren een smakelijk maal. Joden horen te worden begraven in een rotsgraf. Maar ook door stenen heen kan iets groeien. Ook een zaadje dat geplant wordt in een rots, kan mooie bloemen voortbrengen.

Het omhoog geheven worden verwoordt de spirituele dimensie van de dood. Vorige week lazen we het ook al. ‘Omhoog heffen als in ‘kruisigen’, wat echt een gruwelijke marteldood is. Maar we lezen vandaag ‘omhoog gegeven van de aarde‘ en dat Jezus dan iedereen met zich zal meetrekken. Ik kan me niet voorstellen dat hiermee de kruisheffing wordt bedoeld. Natuurlijk Jezus was niet de enige die een marteldood stierf. Als christen had je in die tijd geen veilig leven.

Maar als we de uitspraak alleen op deze wijze interpreteren, dan krijgt het voor mij iets van een woede-uitbarsting of dreigement. ‘Als ik ga, gaan jullie ook.’ Natuurlijk, dan kan ook. Ik kan me helemaal voorstellen dat Jezus bang, boos en opstandig was. Is dat misschien de donderslag die klinkt?

Hij die vergaf, vergaf en vergaf

Maar wraakzuchtig? Nee. Hij die de minsten der minsten diende, die vergaf, vergaf en vergaf. Nee, hij niet. ‘Wees barmhartig zoals jullie Vader barmhartig is. Oordeel niet, dan zal er niet over je geoordeeld worden. Veroordeel niet, dan zal je niet veroordeeld worden. Vergeef, dan zal je vergeven worden’, zegt Jezus in Lucas.

Verwijst Johannes met ‘omhoog geheven worden’ niet gewoon naar de hemel? Die dimensie voorbij dit leven, dat oord waar Johannes zelf in een visioen is binnengetreden? Taal die helemaal past in het tweedimensionale wereldbeeld van die tijd?

In de voorbije periode is het in onze vieringen een paar keer gegaan over leven na de dood. Wat gebeurt er met wat? Zijn wij alleen een lichaam en is het klaar als ons lichaam is gecremeerd of vergaan?

Opstijgen

Voor de mensen die het niet weten: ik werk als ritueelbegeleider in de uitvaartzorg. Ik doe dit werk vanuit mijn geloof en overtuiging, dat het na dit leven niet ophoudt met ons. Ik heb mensen zien sterven, en heb daarbij letterlijk iets zien opstijgen uit hun lichaam dat eruit zag als een mooie gele lichtflits. Over dit onderwerp is er literatuur genoeg, zijn er ook wetenschappelijke onderbouwingen. Er zijn kunstwerken en getuigenverklaringen. Van mij hoef je het niet te geloven.

Maar ik doe dat wel, ook … omdat ikzelf als mensje van een paar dagen oud een bijna-doodervaring heb gehad. Die herinnering heb ik heel mijn leven, grotendeels onbewust, met me meegedragen, De laatste twintig jaar ben ik zo af en toe over het onderwerp gaan lezen en dat heeft mijn herinnering wakker gekust. Ik wéét hoe het voelt om met mijn ziel verder te gaan, uit mijn lichaam.

Maar dit gaat niet over mij. Ik vindt het belangrijk om het hierover te hebben. Het is de spirituele dimensie van ons geloof waar lang niet altijd ruimte voor is. Ja, we hebben het over de hemel als dodenrijk. Maar wat dat dan precies is? En we geloven in eeuwig leven als de Messias terugkeert op aarde. Maar hoe?

Jezus wordt omhoog gegeven op wat wij nu Goede Vrijdag noemen. Dat is geen daad van wraak, maar één van liefde en vergeving, hoe gruwelijk en pijnlijk ook. Hij gáf zijn leven in vertrouwen dat velen na hem het zouden oppakken: zouden leven in zijn geest. Dat zij liefde dóen en hun medemensen vergeven.

Want De Enige is liefde en vergeving.
Schatbewaarder van Eeuwige Verbond.
Die zijn liefde in ons binnenste legt, altijd weer.
Die haar woord ‘vergeving’ opschrijft in ons hart, keer op keer.
Zo moge het zijn
tot in eeuwigheid.

Zegenwens

Enige, zegen ons
met het kleine van het leven;
een kinderlach, een kietel, een traan.
zodat wij ons mens voelen
en fouten durven te begaan.

Enige, bescherm ons
tegen het kwade om ons heen,
wees het nachtlampje dat altijd aan is,
het vuur van liefde dat nooit verdween.

Enige, moedig ons aan.
Wees de hand op onze schouder
om het vol te houden in deze wereld,
te blijven bouwen aan die hemel op aarde,
die wij voor ons zien,
met elkaar.

In de naam van de Vader, Zoon, Heilige Geest, AMEN.