Verwachten

Overweging op zondag 8 december 2024 door Miranda Vroon-van Vugt

Bij: Maleachi 3,1-4 en Lucas 3,1-6

In deze dagen wordt veel gesproken over verantwoord leiderschap. Iedere rechtgeaarde bestuurder moet op cursus om hier meer over te leren. Oog voor organisatie en maatschappij, voor mensen die werken in hun context en met hun eigenaardigheden, en uiteindelijk het doel om een goed functionerende organisatie te krijgen. In de Bijbel lezen we ook over leiders. Verantwoord leiderschap was nog niet echt een thema. Gekozen leiderschapstijlen waren meer: autoritair, despotisch zelfs, autocratisch. Er leek een duidelijke keuze voor: ik bepaal, jij doet. Ik wil dit, jij lijdt tot ik het heb, door voor mij te werken, als slaaf bijvoorbeeld. In de streken van Judea, Galilea, Iturea en Trachonitis en Abilene heersten dit soort leiders: Tiberius, Pontius Pilatus, Herodes, Filippus, Lysanias en Annas en Kajafas als hogepriester. Dit zijn de leiders in de tijd van Johannes, de zoon van Zacharias.

Aankondiging van de messias

Johannes leefde in die tijd in de woestijn. In een kameelharen mantel, volgens de evangelisten Marcus en Matteüs. Dit past weer heel mooi bij de belofte zoals deze is opgeschreven door de profeet Maleachi, in de laatste verzen van zijn tekst: “Voordat de dag van de HEER aanbreekt, die groot is en ontzagwekkend, stuur Ik jullie de profeet Elia, en hij zal ervoor zorgen dat ouders zich verzoenen met hun kinderen en kinderen met hun ouders.” En in het tweede boek Koningen werd Elia beschreven als sterk behaard. Mogelijk leken de kamelenharen van zijn mantel op zijn eigen lichaamsbeharing? Maar goed: door profeten wordt verkondigd dat de grote profeet Elia zal komen om de messias aan te kondigen.

Lucas geeft de verbinding van Johannes en Elia weer in de belofte van de engel Gabriël aan Zacharias, waar hij hem een zoon belooft die hij Johannes moet noemen, en “die voor de Heer uit zal gaan met de geest en de kracht van Elia, om ouders met hun kinderen te verzoenen, van zondaars rechtvaardigen te maken, en voor de Heer een volk gereed zal maken.” Die beloofde verzoening kennen we nog van Maleachi. Zo verbinden de belofte van de oude profeten en de rol van Johannes zich met elkaar. Zijn we er nog? Dus in Marcus, Matteüs en 2 Koningen zien we eenzelfde fysieke omschrijving van de profeet Elia en Johannes. Bij Maleachi wordt de terugkeer van Elia beloofd, voor de dag van de Heer aanbreekt, en bij Lucas wordt Johannes door de engel Gabriël genoemd als hij die met geest en kracht van Elia voor de Heer uit zal gaan. Elia en Johannes: bodes van de Heer.

In de lezing van vandaag horen we Lucas ook nog de woorden van de profeet Jesaja citeren:

Een stem roept in de woestijn:

“Maak de weg van de Heer gereed,

Maak recht zijn paden!

Iedere kloof zal worden gedicht,

Elke berg en heuvel geslecht,

Kromme wegen recht gemaakt,

Hobbelige wegen geëffend;

En al wat leeft zal zien hoe God redding brengt.”

Zo verstaat Johannes zich: hij die in de woestijn leefde, teruggetrokken van de waan van de dag in zijn tijd, voelt zich geroepen mensen op te roepen tot ommekeer, tot wegbereiding voor Hem die komen gaat.

Actieve houding

Deze opdracht om de weg gereed te maken, en paden recht te maken. Hoe doen we dat? Ik denk dat we kromme wegen recht maken en hobbelige wegen effenen door mensen te zijn met rechtvaardige handen, zoals we vorige week zongen. Door onrecht weg te halen bij mensen waar het recht een kromming in de weg heeft laten zien. Waar bergen zijn opgeworpen voor mensen, mensen kloven op hun levenspad vinden, deze weg te halen, stukje bij beetje. Hobbels weghalen voor elkaar, zodat al wat leeft zal zien hoe God redding brengt. Ik denk dat Martin Buber dat ook bedoelde met het ‘niet afwachten’, maar actieve betrokkenheid. Niet wachten tot ‘God zal mij (of jou) redden’, maar het Koninkrijk van God al vormgeven in het hier en nu, voor elkaar.

Een nieuw soort leider

Johannes is de voorbode van een nieuw soort leider. Ook een die streng is, maar die wel oproept tot rechtvaardigheid. Een leider die mensen ziet, maar niet veroordeelt. Een leider die liefde predikt en zichzelf opoffert, niet een leider die opoffering eist. De messiasverwachting van de oude profeten vindt zijn weg in het zelfverstaan van Johannes, en later ook van Jezus. Hij is een ander soort leider dan mensen verwachten. Geen legeraanvoerder, geen koning zoals de koningen van de volkeren, maar: mensgeworden God, God die liefde is, God die kwetsbaar in ons midden komt, omdat hij betrokken is op mensen.

We lezen het verhaal van Johannes de doper, Johannes de roepende in de woestijn, als voorbode van Kerstmis. Het optreden van Johannes wordt in het Lucasevangelie geplaatst tussen de kindertijd van Jezus en diens doop. Dus eigenlijk aan het begin van het werkzame leven van Jezus als aangekondigde messias. In zekere zin wordt Jezus als messias geboren als hij zich als leraar tussen de mensen begeeft. Zijn boodschap, zijn evangelie, gaat verkondigen. De verhalen over de bijzondere geboorte zijn later ontstaan. Een bijzonder mens, daar hoort een bijzonder verhaal bij. En zo lezen wij de aankondiging van de komst van de messias in de verhalen over de aankondiging van de geboorte.

Verwachtingsvol uitkijken naar Kerst

We mogen ons verheugen op tijden van licht in het duister, van troost in verdriet, van oplossingen na problemen, van rechtvaardigheid, van evangelie, blijde boodschap. Tijden van zegen, en voor dit jaar hopelijk ook tijden van gezelligheid, vriendschap, familie, warmte, gezondheid; al het goede voor ons kwetsbare mensen. We kijken uit naar de komst van het kwetsbare kind, dat sterker bleek dan dood. We kijken uit naar het leven.